Τα έθιμα της Σαρακοστής στη Σαλαμίνα

Γράφει ο Παναγιώτης Βελτανισιάν
Φιλόλογος – Λαογράφος

Σε ανάμνηση της σαρανταήμερης νηστείας του Χριστού η Εκκλησία έχει τοποθετήσει πριν από την Κυριακή του Πάσχα ισάριθμη νηστεία για τους πιστούς. Το απόγευμα της Κυριακής, πριν από την έναρξη της Σαρακοστής, πραγματοποιούνταν σε διάφορες γειτονιές της Σαλαμίνας χοροί σε αλάνες με σκωπτικά και άσεμνα τραγούδια και γενικά επικρατούσε το ξεφάντωμα πριν από την περίοδο της πολυήμερης εγκράτειας (Εικ. 1, Καματερό, δεκαετία 1960). 

-->



     Η έναρξη της Σαρακοστής ορίζεται από την Καθαρά Δευτέρα, ημέρα κατά την οποία επικρατούν στο σαλαμινιακό τραπέζι νηστίσιμα φαγητά, όπως διάφορα είδη θαλασσινών, η λαγάνα, τα χορταρικά και η ταραμοσαλάτα (Εικ. 2). Την Τετάρτη οι αρραβωνιασμένες και οι νιόνυμφες προσφέρουν στην πεθερά τους ακόμα και σήμερα καλάθι με διάφορες νηστίσιμες τροφές, καρπούς και γλυκίσματα.

     Από τις πλέον αξιοσημείωτες γιορτές της Σαρακοστής είναι εκείνη των Αγίων Θεοδώρων που ανήκει στα Ψυχοσάββατα και τιμάται με την προσφορά κολλύβων στους νεκρούς. Άλλες γιορτές κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής είναι η Κυριακή της Ορθοδοξίας, της Σταυροπροσκυνήσεως και του Μεγάλου Κανόνος.



Η Σαρακοστή χρονικά εμπίπτει  με τον μήνα Μάρτη. Η λαϊκή φαντασία απέδωσε τον δύστροπο χαρακτήρα του μήνα αυτού στην αστάθεια των καιρικών συνθηκών. Για την αποτροπή του μαυρίσματος από τον ήλιο και την προφύλαξη κατά κύριο λόγο των μικρών παιδιών έδεναν την πρώτη τού μήνα στον καρπό τους κόκκινη και λευκή ή κίτρινη κλωστή, η οποία καλείται Μάρτης. Στο Αμπελάκι παλαιότερα ξάστριζαν τις κλωστές το προηγούμενο βράδυ, ώστε να μεγαλώσει και να ενισχυθεί η αποτρεπτική δύναμη κατά του ήλιου.

     Την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η Εκκλησία επιτρέπει την ψαροφαγία. Στο τραπέζι επικρατεί συνήθως ο μπακαλιάρος που συνοδεύεται από σκορδαλιά. Οι νοικοκυρές τηγανίζουν ή ψήνουν, επίσης, και διάφορα άλλα ψάρια. Την Κυριακή των Βαΐων μοιράζονται στους πιστούς από τον ιερέα της εκκλησίας φύλλα δάφνης και ένας σταυρός από φύλλα φοίνικα ως φυλαχτό. Την ίδια ημέρα επιτρέπεται και πάλι η ψαρογαγία.




     Σε όλη τη διάρκεια της Σαρακοστής τα παιδιά μαζεύουν ξύλα, γυρνώντας στις γειτονιές (Εικ. 3, Καματερό, απόγευμα Μ. Σαββάτου, 2015). Παλαιότερα τα παιδιά ζητούσαν από τις νοικοκυρές ξύλινα αντικείμενα που είχαν υποπέσει σε αχρησία τραγουδώντας το δίστιχο: ξύλα, ξύλα για τη φωτιά, για να κάψουμε τον Αραπά.

     Τη Μεγάλη Πέμπτη οι γυναίκες βάφουν τα κόκκινα αβγά και φτιάχνουν κουλούρια και τσουρέκια. Στο Αμπελάκι οι νοικοκυρές ζύμωναν και τηνΚοσόνα, ομοίωμα γυναίκας από ζύμη, και τοποθετούσαν ένα κόκκινο αβγό στο στόμα της. Το βράδυ οι γυναίκες στολίζουν με λουλούδια τον Επιτάφιο και τη Μεγάλη Παρασκευή μικρά κορίτσια, ντυμένα μυροφόρες, τον ραίνουν με ροδοπέταλα. Έπειτα ακολουθεί η περιφορά του στους δρόμους της ενορίας.

     Το αναστάσιμο βράδυ κοντά σε χώρο της εκκλησίας ανάβεται μεγάλη φωτιά. Σε αρκετές ενορίες καίγεται και το ομοίωμα του Ιούδα, το σύμβολο του χειμώνα που ταλαιπώρησε τους κατοίκους (Εικ. 4. Καματερό, 1998). Μετά το Χριστός Ανέστη ακολουθεί σε κάθε σπίτι το τραπέζι με την παραδοσιακή μαγειρίτσα και την Κυριακή ψήνουν το αρνί και ακολουθεί γλέντι με συγγενείς και φίλους. Το απόγευμα στην Ακολουθία της Αγάπης ο ιερέας μοιράζει κόκκινα αβγά. Στο Αμπελάκι, μάλιστα, μετά από την Ακολουθία της Αγάπης γινόταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια η καύση του ομοιώματος του Ιούδα.

                                                                                                            Καλή Σαρακοστή!

πηγή:anatropespress.blogspot.gr